“`html
Suriye’deki iç savaşın ardından ortaya çıkan işkence merkezleri ve toplu mezarlardan elde edilen kanıtlar, devrik lider Beşşar Esed’in uluslararası mahkemelerde yargılanması için kritik öneme sahip. Bu deliller, 8 Aralık 2023’te Şam’da muhaliflerin kontrolü ele geçirmesiyle birlikte gün yüzüne çıktı.
2011’de barışçıl protestolarla başlayan Suriye iç savaşı, rejimin şiddetli müdahalesi sonucu kanlı bir çatışmaya dönüştü. DAEŞ ve PKK/YPG gibi terör örgütlerinin de dahil olmasıyla karmaşıklaşan savaş, bölgesel ve uluslararası güçlerin müdahalesiyle binlerce insanın ölümüne ve milyonlarcasının yerinden edilmesine neden oldu.
61 yıllık Baas rejiminin ve 53 yıllık Esed ailesi iktidarının yıkılmasının ardından ortaya çıkan insanlık dışı muamele belgeleri, Esed’in uluslararası yargılama olasılığını artırıyor.
Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi’nden Doç. Dr. Levent Ersin Orallı, Suriye İnsan Hakları Ağı (SNHR) Müdürü Fadl Abdülgani ve Uluslararası Geçiş Dönemi Adaleti Merkezi (ICTJ) Suriye sorumlusu Nousha Kabawat, AA muhabirine Esed’in savaş suçlarından yargılanmasının uluslararası hukuk açısından değerlendirmesini sundular.
Uzmanlar, rejimin çöküşüyle birlikte ortaya çıkan savaş suçları ve insan hakları ihlallerine dair kanıtların, Esed’in olası yargılamasında büyük önem taşıdığı konusunda hemfikir. Suriye’nin Uluslararası Ceza Mahkemesi’ne (UCM) katılımı halinde, Esed hakkında tutuklama kararı çıkarılmasının yolu açılabilir.
Esed’in uzun yıllar boyunca yargılanmamasının sebebi, Suriye’nin UCM’nin Roma Statüsü’ne taraf olmaması ve dolayısıyla mahkemenin doğrudan yargılama yetkisinin olmamasıdır.
UCM’nin devreye girebilmesi için ya Suriye’nin UCM’nin yargı yetkisini kabul etmesi veya Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin (BMGK) durumu mahkemeye sevk etmesi gerekiyor. Geçmişte, Fransa’nın bu konudaki önerisi Rusya’nın vetosuyla engellenmişti.
Orallı, rejim döneminde güvenlik sorunları nedeniyle delil toplamanın zorluğunu vurgularken, rejimin düşmesiyle birlikte sahanın UCM ve diğer uluslararası aktörlere açıldığını belirtti.
Orallı, uluslararası hukukun, toplu katliamlar ve yargısız infazlar gibi ihlaller karşısında her zaman devreye girdiğini vurguladı.
Abdülgani, Esed rejiminin diktatörlük yönetimi nedeniyle Esed’in yargılanamadığını, ancak şimdi kaçak durumda olan Esed hakkında dava açılmasının kolaylaştığını ifade etti.
Kabawat ise Esed’in Rusya ve İran gibi güçlü ülkelerle olan ittifakı sayesinde korunduğunu ve bu durumun BMGK’nin UCM’ye sevk girişimlerinin veto edilmesine yol açtığını belirtti.
Roma Statüsü’nün 12. maddesi uyarınca, Suriye’deki yeni hükümetin UCM’nin yargı yetkisini kabul etmesi durumunda, Esed’in suçlarının yargılanması mümkün olabilir.
BMGK üyelerinin de veto gelmemesi halinde, Esed’in suçlarıyla ilgili soruşturma için UCM’ye başvurabilme olanağı bulunmaktadır.
Orallı, soykırım, ciddi insan hakları ihlalleri ve kimyasal silah kullanımı gibi durumların uluslararası hukukun devreye girmesini gerektiğini ve Esed rejimine yönelik iddiaların bu kriterlere uyduğunu belirtti. Nürnberg Mahkemesi ve Tokyo Uluslararası Askeri Mahkemesi’ndeki kararların emsal teşkil ettiğini de ekledi.
Orallı, işkence merkezlerinden ve toplu mezarlardan elde edilen kanıtların, Esed’in yargılanmasının önündeki engelleri ortadan kaldıracağını ve güçlü bir iddianame hazırlanmasına olanak sağlayacağını ifade etti. Esed’in Roma Statüsünü açıkça ihlal ettiğini ve ağır bir ceza almasının an meselesi olduğunu söyledi.
Abdülgani, Esed’in yargılanması için Suriye’deki geçici yönetimin Roma Statüsü’nü kabul etmesi gerektiğini ve diğer suçluların da hesap vermesi gerektiğini vurguladı.
Abdülgani, Esed’in Mülteciler Yasasına aykırı olarak iltica talep edemeyeceğini ve Rusya’nın Esed’i iade etmesi durumunda adil bir yargı sürecinden geçeceğini belirtti.
Kabawat, uluslararası olmayan silahlı çatışmalarda işlenen savaş suçları ve insanlığa karşı suçların uluslararası hukuk altında cezalandırılabilir olduğunu ve Esed’in sorumlu tutulabileceğini ifade etti.
UCM’de yargılama süreci, taraf bir devletin veya BMGK’nin başvurusuyla veya Savcının kendiliğinden soruşturma açmasıyla başlıyor.
Kabawat, yargılama aşamasında delillerin sunulacağını ve Esed’in savunma hakkının korunurken mağdurlar için adalet sağlanmaya çalışılacağını belirtti. Ancak sürecin yıllar alabileceğini ve suçluların mahkemeye teslim edilmesinin devletlerin işbirliğine bağlı olduğunu hatırlattı.
Slobodan Miloševiç ve Charles Taylor gibi liderlerin savaş suçlarından yargılanması örnek olarak gösterildi.
Orallı, Nürnberg ve Tokyo mahkemelerindeki kararların Suriye bağlamında önemli emsal olduğunu, ancak UCM’nin Putin ve Netanyahu hakkındaki tutuklama kararlarının uygulanmadığını ve Esed’in de cezasız kalma olasılığının bulunduğunu belirtti.
Abdülgani, Esed’in artık başkan olmadığını ve gücünün olmadığını, dolayısıyla Miloseviç ve Taylor’dan farklı bir durumun söz konusu olduğunu belirtti.
Esed, UCM’nin yanı sıra özel, karma ve ulusal mahkemeler aracılığıyla da yargılanabilir.
Orallı, Esed’in suçlarının evrensel nitelikte olduğunu ve tüm devletlerin yargılama hakkına sahip olduğunu belirtti.
Abdülgani, Esed’in artık Rusya için bir yük haline geldiğini ve Rusya’nın yeni bir sayfa açmak için Esed’i iade edebileceğini düşündüğünü belirtti.
Kabawat, Fransa ve İsviçre’deki kararların dikkate alınması gerektiğini söyledi.
Esed’in yargılanmasının hesap verilebilirliği güçlendirmek ve mağdurların haklarını korumak açısından önemli olduğunu ve Suriye’deki barış ve uzlaşma sürecini etkileyeceğini belirtti.
Kaynak: AA / Dilara Karataş – Güncel İnsan Hakları Beşşar Esed Aralık ankara Suriye Hukuk Yargı Şam
“`
News
